نژاد و تیره در استان سیستان و بلوچستان

۱ نژاد و تيره ۲ دراويديان ۳ سومريان ۴ حبشيان آسيايى ۵ لوريان ۶ اقوام كنونى سيستان و بلوچستان ۷ بلوچ ۸ سيستانى ۹ براهوايى ۱۰ افغان ۱۱ مكرانى ۱۲ دهور ۱۳ بلوچ لشرى ۱۴ دُرزاده ۱۵ عشاير و طوايف شهرستان زاهدان ۱۶ طايفه شه بخش (اسماعيل زايى) ۱۷ قلمرو طايفه شه بخش ۱۸ طايفه نارويى ۱۹ طايفه گرگيچ ۲۰ عشاير و طوايف شهرستان خاش ۲۱ طايفه ريگى ۲۲ طايفه كُرد ۲۳ طايفه تميندانى ۲۴ طايفه شهنوازى (يار احمد زايى) ۲۵ عشاير و طوايف شهرستان ايرانشهر ۲۶ طايفه باركزايى ۲۷ طايفه لاشارى ۲۸ طايفه بامرى ۲۹ طايفه مباركى ۳۰ عشاير و طوايف شهرستان سراوان ۳۱ طايفه مير مراد زايى ۳۲ طايفه گمشاد زايى ۳۳ طايفه بزرگ زاده ۳۴ عشاير و طوايف شهرستان چابهار ۳۵ طايفه سردار زايى (سدّا زايى) ۳۶ طايفه شيرازى (شيرخان زهى) 37طایفه گرگیج(دشتیاری بل و کرگ وریمدان) ۳۷ طوايف و عشاير سيستان ۳۸ طايفه شهركى ۳۹ طايفه براهويى ۴۰ طايفه سرگلزايى ۴۱ منابع

نژاد و تيره

سرزمين سيستان و بلوچستان از آغاز رهگذر زمان، محل سكونت اقوام گوناگون بوده است. پيش‏از ورودآرياييان به اين منطقه نژادهاى بومى و مديترانه‏اى همچون نژاد سياه‏پوست در اويدى و اورتباى در آنجا سكونت داشته‏اند. قديمى‏ترين اقوامى كه در استان سيستان و بلوچستان زندگى مى‏كرده‏اند عبارتند از دراويديان، سومريان، نورديك، حبشيان آسيايى، لوريان مى‏باشند.

دراويديان

يكى از پرجمعيت‏ترين نژادهاى ساكن هندوستان، پيش از ورود طوايف آريايى‏ها، به اين سرزمين هستند و با ورود آريائيان به ايران بسيارى از دراويديان به هندوستان كوچ كردند. هم اكنون در اويديان در چابهار سكونت دارند و زبان خود را حفظ كردند.

سومريان

سومريان پيش از نورديك‏ها در ايران و بلوچستان زندگى مى‏كردند. برخى از نژادشناسان بر اين باورند كه نشانه‏هاى چهره سومريان را مى‏توان در نواحى شرقى مردم بلوچستان و افغانستان يافت.

حبشيان آسيايى

حبشيان آسيايى در بلوچستان زندگى مى‏كرده‏اند و نويسندگان يونانى از وجود «اتيوپياييهاى» جنوب شرقى ايران، (سيستان و بلوچستان) سخن گفته‏اند.

لوريان

لوريان يا لوليان در نقاط مختلف ايران از جمله سيستان و بلوچستان به اسامى لورى، لولى كولى خوانده مى‏شوند و از نسل قوم جط و يا زط مى‏باشند و در نواحى سيستان و بلوچستان ايران و سند پاكستان ساكن هستند و به لهجه جطگالى سخن مى‏گويند.

اقوام كنونى سيستان و بلوچستان

اقوام كنونى كه در سيستان و بلوچستان ساكن هستند عبارتند از: بلوچ، سيستانى، براهوايى، افغان، مكرانى، دهوار، بلوچ لشرى، درزاده و...

بلوچ

قوم بلوچ در سيستان و بلوچستان، سند، پنجاب، مرو و سيستان و بلوچستان پاكستان و تركمنستان زندگى مى‏كنند. از زمانهاى قديم اين قوم در مكران زندگى مى‏كرده‏اند. در كتابهاى فارسى از اين قوم به بلوچ و در كتابهاى عربى از آنها به بلوص یابلوشی ياد شده است. آنان داراى لهجه خاصى هستند كه به بلوچى معروف است.

سيستانى

سيستانى‏ها از سيستان به بلوچستان مهاجرت كرده‏اند. نژاد شناسان سيستانيان را یکی از اصيل‏ترين نژاد آريايى دانسته‏اند.

براهوايى

براهوايى‏ها در بيشتر نقاط بلوچستان پراكنده‏اند. هنرى فيلد اين قوم را ايرانى و آريايى دانسته است و تيره‏هاى مهم آن قنبرانى و منگال‏ها یامنگل هستند.

افغان

افغانها، ايرانى هستند و در سراسر سيستان و بلوچستان پراكنده‏اند. مهمترين طايفه‏اى كه از افغانستان به ايران مهاجرت كرده‏اند طايفه باركزايى است.

مكرانى

طايفه مكرانى يا مگى بيشتر در مكران ساكن هستند و تركيبى از نژاد هندو، افغان، آسورى و سياه پوست مى‏باشند.

دهور

دهورى‏ها از نژاد هند ايرانى هستند و به دخانى مشهور هستند.

بلوچ لشرى

اين قوم در جنوب دشت بمپور ميان پيپ و كوه اچوران زندگى مى‏كنند.

دُرزاده

درزاده نيز يك طايفه ايرانى غير بلوچ بوده‏اند كه به بلوچستان مهاجرت كرده‏اند و اكنون در اين سرزمين زندگى مى‏كنند.

عشاير و طوايف شهرستان زاهدان

مهمترين طايفه‏ هاى شهرستان زاهدان عبارتند از: گرگیج شه بخش (اسماعيل زايى)، نارويى،  و ريگى.

طايفه شه بخش (اسماعيل زايى)

نادرشاه افشار به منظور كوچ بلوچ‏ها عده‏اى نظامى را به بلوچستان اعزام كرد. در ميان نظاميان محمد حسن لر شيرازى در بلوچستان ماندگار شد و با خواهر ولى‏خان ازدواج كرد. بعد از مدتى محمد حسن خان داراى فرزندى به نام اسماعيل شد كه طايفه اسماعيل زايى از فرزندان اسماعيل هستند. اسماعيل خود نيز داراى 6 فرزند گرديد كه تيره ‏هاى طايفه اسماعيل زايى به نامهاى فرزندان او هستند.

تيره‏هاى طايفه شه ‏بخش عبارتند از: اسماعيل زايى، فقير زايى، قنبر زايى، رادو زايى، دارو زايى، بلوچ زايى، نوتى زايى، سدو زايى، قلندر زايى، توتا زايى، شيرو زايى، حسن زايى، الله بخش زايى، جمشيد زايى، محمدانى، نازبان زايى، بدال زايى.

قلمرو طايفه شه بخش

مركز اصلى سكونت طايفه شه بخش «شورو» و نقاط پر جمعيت آن كورين، قلعه بيد، سمسور، دمك، دره شور، گلوگاه، چشمه زيارت، گرگ و وحيد آباد است. عشاير طايفه شه‏بخش از طريق زراعت، دامدارى، صنايع دستى و كسب و كار است و بيشتر خانوارهاى طايفه شه‏بخش زير چادر زندگى مى‏كنند و خانواده‏هاى فقير آنان در زير چادرهاى كهنه و يا كپر زندگى مى‏كنند.

طايفه نارويى

مردم طايفه نارويى در شمال و شمال غرب زاهدان (نصرت آباد و سفيد آبه)، فهرج از توابع شهرستان بم و سيستان به سر مى‏برند. درباره وجه نام گذارى اين طايفه مى‏گويند نارويى‏ها نخست در پاكستان در منطقه‏اى كه در آن چيزى نمى‏رويد زندگى مى‏كرده‏اند (در اصطلاح محلى به آن منطقه نارو مى‏گفتند) از اين رو به نارويى مشهور شده‏اند.

تيره‏هاى طايفه نارويى عبارتند از: كندل زايى، فراز زايى، خرما ماگه، شهبك زايى، كرم زايى، مورد زايى، حاجى زايى، افضل زايى، ميرو زايى، گرخيل، مور پيش سمكى، گورگند زايى، سهراب زايى، درا زايى، سردار زايى، شيران زايى، زهرو زايى و گمشاد زايى.

ناحيه سردسيرى طايفه نارويى در كوهستان‏هاى نصرت آباد، دهانه باغى و ارتفاعات نهبندان در جنوب خراسان و ناحيه گرم سيرى آنان دشت نصرت آباد مى‏باشد.

طايفه گرگيچ

مردم طايفه گرگيچ در روستاهاى پيرامون زاهدان و روستاهاى ملك حيدرى  وزهک و بخش شهرکی وناروئی ودشتیاری شهرستان چابهار ومیانکنگی و ديگر روستاهاى سيستان و بلوچستان  وتعدادزیادی نیزدر استان گلستان و خراسان رضوی زندگى مى‏كنند و از راه  تجارت وكشاورزى و دامدارى امرار معاش مى‏كنند. تيره‏ هاى اصلی طايفه مزبور عبارتند از: گبر زايى،  سنگک زائی، حسن زايى،  و عوض زايى.که هر کدام از تیره های مذکورخوددارای تعدادی شاخه های فرعی هستند

عشاير و طوايف شهرستان خاش

عشاير و طوايف شهرستان خاش را بيش از 16 طايفه تشكيل مى‏دهند كه مهمترين آنها عبارت از طوايف: ريگى، شهنوازى، شهلى‏بر، هاشم زايى، كرد، جمال زايى مى‏باشند.

طايفه ريگى

طايفه ريگى از بزرگترين طوايف بلوچ كشور است كه مركز آنان در آبادى لاويز است. اين طايفه در گذشته در ريگزارهاى پاكستان زندگى مى‏كرده‏اند و براى يافتن زمين‏هاى حاصلخيز به خاش مهاجرت كرده‏اند و به همين مناسبت به «ريگى» مشهور هستند.

قلمرو زندگى آنان از زاهدان و مير جاوه تا خاش امتداد دارد. ناحيه سردسيرى اين طايفه پيرامون كوه تفتان و ناحيه گرمسيرى آنان گوهركوه و تهلاب دوربان است.

تيره‏هاى طايفه ريگى عبارتند از: نوتى زايى، بولاك زايى، ميركازايى، بهادر زايى، زنگى زايى، سرگل زايى، جرى زايى، شنبه زايى، سندك زايى، نوتو، محمدانى، حسين بر، كنگو زايى، شهك زايى و...

طايفه كُرد

مردم طايفه كُرد در روستاهاى سنگان، تمندان، دهپابيد، كارواندر، ده بالا، بيلرى ايراندگان، كمال آباد شهرستان خاش، سراوان و سيستان زندگى مى‏كنند. اين طايفه در دوره صفوى از اصفهان به خاش تبعيد شدند. اين طايفه داراى تيره‏هاى متعددى چون سهراب‏زايى، ميرا بلوچ‏زايى، علم‏خان‏زايى، در زاده‏زايى مى‏باشد.

طايفه تميندانى

عشاير تميندانى در ارتفاعات تفتان زندگى مى‏كنند. اين عشاير داراى مذهب حنفى هستند.

طايفه شهنوازى (يار احمد زايى)

قلمرو طايفه شهنوازى، از جانب شمال به كوه تفتان، از جنوب به استخر رود و از شرق به ماشكيد و از غرب به خاش محدود است. از ديگر طوايف خاش مى‏توان از طايفه جمال زايى، شهلى بر، هاشم زايى نام برد.

عشاير و طوايف شهرستان ايرانشهر

در حوزه شهرستان ايرانشهر طوايف متعددى زندگى مى‏كنند كه مهمترين آنها عبارتند از: باركزايى، مباركى، لاشارى بامرى، زين الدينى، شاهكى، رند، عبداللهى.

طايفه باركزايى

باركزايى‏ها در سراسر بلوچستان به ويژه در نواحى ايرافشان و دزك از توابع شهرستان سراوان، سرباز و راسك از توابع شهرستان ايرانشهر به سر مى‏برند.

مردم طايفه باركزايى از اعقاب امير شاهوخان باركزايى ساكن افغانستان هستند كه به سيستان مهاجرت كردند و پس از توقفى كوتاه به بلوچستان رفتند.

از تيره‏هاى مهم باركزايى مى‏توان از تيره: بارك زايى، باران زايى، بهرامى، قاسم خان زايى و ديگر تيره‏هاى نام برد.

طايفه لاشارى

مردم طايفه لاشارى در روستاهاى دهستان لاشار، بخش بمپور شهرستان ايرانشهر و زاهدان زندگى مى‏كنند در حدود نيمى از لاشارى‏ها تخته قاپو شده و به دامدارى و كشاورزى مى‏پردازند.

از تيره‏هاى طايفه لاشارى مى‏توان از: لاشارى، مير حبيبى، آزه باغى، آبگاهى، كومايى، چاهانى نام برد.

طايفه بامرى

مردم طايفه بامرى در گل مورتى، بزمان، مفيدى، دلگان، ايرانشه، گنيچ و در سيستان در روستاهاى جهانگير، بامرى و در جنوب شهر زابل زندگى مى‏كنند.

مردم طايفه بامرى سيستان و بلوچستان پيرو دين اسلام و شيعه مذهب هستند.

نيروهاى طايفه بامرى عبارتند از: رودين زايى، دروش زايى، فولاد زايى، دركى، قنبرزايى و ديگر تيره‏ها مى‏باشد.

طايفه مباركى

مردم طايفه مباركى در روستاهاى اسپكه، عيسى آباد، چانف، لاشار ازتوابع بخش بمپور شهرستان ايرانشهر زندگى مى‏كنند و 90 درصد عشاير اين طايفه تخته قاپو شده‏اند.

مباركى‏ها خود را از فرزندان حمزه عليه‏السلام عموى پيامبر دانسته‏اند.

طايفه مباركى از تيره‏هايى چون: مباركى، رئيسى، داودى، درزاده، نوكرى تشكيل شده است.

درزاده‏ها از نسل غلامان ايلى بوده كه به تدريج آزاد شده‏اند، نوكرى‏ها پايين‏تر قشر اجتماعى موجود طايفه هستند. مردم اين تيره در سالهاى اخير از نظر حقوقى آزاد شده‏اند.

عشاير و طوايف شهرستان سراوان

عشاير و طوايف سراوان بيش از 19 طايفه را تشكيل مى‏دهند كه مهمترين آنها گمشاد زايى، بزرگ زاده، انوشيروانى، صالح زايى، بارك زايى، رئيسى، سپاهى، ملازايى، مير مرادزايى، ملك زاده آسكانى، سياهانى، دُر زاده، دهوارى، دهانى، دامنى، پركى و جنگى هستند.

در ذيل به برخى از طوايف مذكور اشاره مى‏شود:

طايفه مير مراد زايى

طايفه مير مراد زايى از بزرگترين و معروفترين طوايف شهرستان سراوان هستند كه علاوه بر سراوان در زاهدان نيز زندگى مى‏كنند. عشاير مير مراد زايى از گذشته‏هاى بسيار دور مرزبانان غيورى بوده‏اند كه از مرزهاى شرقى كشور پاسدارى كرده‏اند.

اين طايفه در روستاهاى سيب و سوران، كنت، دهان، كهن، كرمشاه، كهن ملك پسكوه، هيدوچ، كله هوكان و بخشان به زراعت و دامپرورى اشتغال دارند.

تيره‏هاى مرادزايى بلوچستان عبارتند از: دهانى، پركى، شياه بر، زهى و ديگر تيره‏ها.

طايفه گمشاد زايى

طايفه گمشاد زايى حدود بيست نسل پيش به بلوچستان مهاجرت كرده‏اند. گمشادى‏ها خود را از فرزندان درويش بلانوش قادرى فرزند شيخ عبدالقادر گيلانى مى‏دانند و در زبان آنان نيز واژه‏هاى گيلكى به چشم مى‏خورد. مردم اين طايفه سالها با قواى انگليس جنگيده‏اند.

اين طايفه از 12 تيره تشكيل شده است. برخى از تيره‏هاى اين طايفه عبارتند از: داد خدازايى، چارى زايى، خاكى زايى، سپاهى زايى و...

طايفه بزرگ زاده

مردم اين طايفه در بخش‏هاى حومه و جالق در شهرستان سراوان و بخش سرباز ايرانشهر زندگى مى‏كنند. نژاد بزرگ زاده‏ها كرد است و از بخارا به بلوچستان كوچ كرده‏اند.

برخى از تيره‏هاى اين طايفه عبارتند از: نعمت اللهى، شيخ زاده، سيدزاده، صاحب زاده، ملك زاده.

عشاير و طوايف شهرستان چابهار

در شهرستان چابهار 30 طايفه زندگى مى‏كنند كه برخى از طوايف سيستان و بلوچستان به علت وجود زمين‏هاى كشاورزى حاصلخيز در چابهار مانند دشتيارى به اين سرزمين مهاجرت كرده‏اند.

برخى از طوايف اين شهرستان عبارتند از: اُستا، باشنده، بَر، براهوايى، بِردى، بسولى، دشتيارى، بليده‏اى، رئيس، جدكال، سردار زايى، سادات.

طايفه سردار زايى (سدّا زايى)

سردار زاييها در پاكستان سكونت داشتند و به علت درگيرى قومى به چابهار مهاجرت كرده‏اند. هم اكنون سردار زايى‏ها از طايفه‏هاى بزرگ و مشهور چابهار محسوب مى‏گردند كه از تيره‏هاى متعددى تشكيل شدند. مهمترين تيره‏هاى اين طايفه عبارتند از: مير، هيوت، بيد، خوخانى، شيخ زاده.

طايفه شيرازى (شيرخان زهى)

مردم اين طايفه در مناطق بنت، دشت‏ها، فنوج و كتيج زندگى مى‏كنند.

اين طايفه از 12 تيره: محمدانى، توتان، هوت، كورانى، شهنوازى و ديگر تيره‏ها تشكيل شده است.

طایفه گرگیج چابهار

طایفه بزرگ گرگیج (بل -کرگ-ریمدان-پلان-صدیک زهی-سند-زرآباد)

طوايف و عشاير سيستان

در سيستان بيش از 30 طايفه زندگى مى‏كنند كه بسيارى از آنها به دامدارى و كشاورزى اشتغال دارند. برخى از اين طوايف تخته قاپو شده و برخى از آنان هنوز به سنت كوچ نشينى و چادر نشينى خود ادامه مى‏دهند.

برخى از اين طوايف و عشاير عبارتند از: شهركى، براهويى، سرابندى، سرگلزايى، باركزايى، سنجرانى، نارويى، راشكى، ميرشكار و ديگر طوايف.

طايفه شهركى

طايفه شهركى اعتقاد دارند كه به آنها سيف الدين خان شعشعانى فرزند حيدرخان شهركى در مرودشت فارس حاكم بوده و به فرمان نادرشاه براى سركوبى افغان‏ها به سيستان رفته و با شكست افغان‏ها حاكم سيستان گرديده از آن پس شهركى‏ها در سيستان مسكن گزيدند.

تيره‏هايى از اين طايفه در روستاهاى دشتك، آس قاضى، ارباب، افشاريه، بزى شهركى سرگل و ديگر روستاها سكونت دارند.

برخى از تيره‏هاى اين طايفه عبارتند از: شهركى، شاهرخى خزاعى، نخ زرى، كته لوك، شيخ لنگى و ديگر تيره‏ها مى‏باشد.

طايفه براهويى

طايفه براهويى از گذشته‏هاى دور تا اواخر دوره قاجاريه ازقدرتمندترين طوايف سيستان و بلوچستان بوده‏اند و در زمان نادرشاه در اوج قدرت بودند. هنگام فرار اشرف افغان به افغانستان، اشرف به وسيله ابراهيم خان براهويى كشته شد و نادرشاه، ابراهيم خان براهويى را مورد محبت قرار داد.

براهوييان سيستان از اوايل بهمن ماه هر سال تا اوايل تير ماه از حاشيه هامون به ارتفاعات جنوبى نهبندان كوچ مى‏كنند و در فصل گرمسير در روستاهاى كناره هامون به زندگى مى‏پردازند.

برخى از مهمترين تيره‏هاى اين طايفه عبارتند از: براهويى، زيره كارى، بلوچ خان، شهمراد زايى، شاهى زايى مى‏باشند.

طايفه سرگلزايى

سرگلزايى‏ها از طوايف بزرگ و بومى منطقه است كه در سراسر سيستان و بلوچستان، پاكستان، افغانستان و ديگر استانهاى كشور پراكنده هستند.

تيره‏هاى اين طايفه در سيستان در روستاهاى اديمى، جزينك، قاسم‏آباد، كوشه عليا، كوشه سفلى، محمد آباد و ديگر روستاهاى زندگى مى‏كنند.

سرگل زايى‏ها امروزه در سيستان و به كشاورزى و دامدارى اشتغال دارند.

برخى تيره‏هاى سرگلزايى عبارتند از: سلطان شاهى، افشار، سرگزى، كربلايى، گلستانه، قاآنى، مسافر.

 

منابع